የስነ ፈለክ ጥናት

ስነ ፈለክ ፀሀይን፣ ጨረቃን፣ ከዋክብትን፣ ፕላኔቶችን እና ሌሎች ህዋ ላይ ያሉ ነገሮችን እና ክስተቶችን የሚያጠና የፊዚካል ሳይንስ ዘርፍ ነው።

የሄሊክስ ኔቡላ ስነ ፈለክ (ኤንጂሲ 7293 (NGC 7293)) በአኳሪየስ ህብረ ከዋክብት ውስጥ የሚገኝ፣ በቺሊ ከሚገኘው የአውሮፓ ደቡባዊ ኦብዘርቫቶሪ ላሲላ ታዛቢ የተወሰደ (የምስል ክሬዲት፡ ESO)

በእያንዳንዱ ምሽት የስነ ፈለክ ሳይንስን በመጠቀም አጽናፈ ሰማይ በሙሉ ከእኛ በላይ ሊገለጥ ይችላል። በዓይኖቻችን የሚታዩት ፕላኔቶች እና ብሩህ ከዋክብት በአብዛኛው ወደ እኛ በጣም ቅርብ ናቸው። ነገር ግን የምሽት ሰማይ ከዚህ የበለጠ የማይታመን፣ የማይታወቅ ጥልቀት አለው። የራሳችንን ጋላክሲ ሚልክ ዌይን ማሰስ እና ማወቅ ብቻ ሳይሆን ሌሎች ጋላክሲዎችን በምድር ላይ እና በህዋ ላይ በሚገኝ ቴሌስኮፖችን እንዲሁም ከተለያዩ የጠፈር አካላት በሚመጡትን የብርሃን የሞገድ ርዝመቶች በመጠቀም መመርመር ይቻላል።

ስለ ሥነ ፈለክ ምርምር ምንነት፣ ምን እንዳልሆነ፣ እና በሥነ ፈለክ ጥናት መስክ ውስጥ የተከሰቱት የቅርብ ጊዜ እድገቶች ከመቼውም ጊዜ ይበልጥ አስደሳች እያደረጉት ስለመሆኑ ማወቅ ያለብን ነገሮች እነዚህ ናቸው።

የስነ ፈለክ ምንነት

ሥነ ፈለክ ማለት ምን ማለት ነው? የመዝገበ ቃላት ትርጉም የሰማይ አካላትን፣ ጠፈርን እና አጠቃላይ ፍጥረተ ዓለሙን የሚመለከተው የሳይንስ ቅርንጫፍ እንደሆነ ይነግረናል::

ሥነ ፈለክ ከፕላኔታችን ከባቢ አየር በላይ የሆኑትን በአጽናፈ ሰማይ ውስጥ ያሉትን ሁሉንም ነገሮች ማጥናት ነው። በራሳችን ሥርዓተ ፀሐይ ውስጥ ያሉ ፕላኔቶች፣ የራሳችን ኮከብ ፀሐይ፣ እና ብሩህ ኮከቦች በባዶ ዓይን ሊታዩ ይችላሉ። ይሁን እንጂ የስነ ፈለክ ጥናት ቴሌስኮፖችን እና ሌሎች ሳይንሳዊ መሳሪያዎችን በመጠቀም ሌሎች ኮከቦችን እና ፕላኔቶቻቸውን በእኛ ጋላክሲ እንዲሁም ከራሳችን በላይ ያሉ ሩቅ ጋላክሲዎችን በማጥናት ወደ ጥልቀት መሄድ ይችላል። በተጨማሪም ስለ አካላዊ፣ ኬሚካላዊ እና ባዮሎጂካል አጽናፈ ሰማይ ተፈጥሮ ፍንጭ ሊሰበስብ ይችላል።

የሥነ ፈለክ ተመራማሪዎች የሚያደርጉት (እና የማያደርጉት)

የሥነ ፈለክ ተመራማሪዎች ኮከብ ቆጣሪዎች አይደሉም ወይም ቢያንስ ከአሁን በኋላ መሆን አያስፈልጋቸውም። አንድ የሥነ ፈለክ ተመራማሪ ከግዙፉ ቴሌስኮፕ እይታ ጀርባ ለማደር ተራራ ላይ የሚወጣ መስሎህ ከሆነ እንደገና አስብበት። በዚህ ዘመን ቴሌስኮፖችን በርቀት መቆጣጠር ይቻላል ፣ ስለዚህ የዘመናዊ የሥነ ፈለክ ተመራማሪዎች በቀላሉ ምልከታ እንዲደረግላቸው መጠየቅ እና በኮምፒዩተር የመነጩ መረጃዎችን እና ምስሎችን ለመተንተን በማግስቱ ጠዋት ማውረድ የተለመደ ነው። ይህም እንደ ሃብል የጠፈር ቴሌስኮፕ ያሉ የጠፈር ቴሌስኮፖችን ያካትታል።

ሰዎች ብዙውን ጊዜ ሥነ ፈለክ(astronomy)ን ከኮከብ ቆጠራ (astrology) ጋር ይደባለቃሉ። እያንዳንዱ የሥነ ፈለክ ተመራማሪ ቢያንስ አንድ ሰው እንዲህ ሊለው ይችላል፣ “ታዲያ አንተ ኮከብ ቆጣሪ ነህ አይደል?” ኮከብ ቆጠራ እና ሥነ ፈለክ አንድ አይነት አይደሉም ነገር ግን በቀደሙት ጊዜያት ነበሩ። የምልከታ ሥነ ፈለክ በጥንቷ ግብፅ እና በሜሶጶጣሚያ እስከ 3000 ዓ. ዓለም በሰዎች ጉዳይ ላይ ቀጥተኛ ተጽእኖ ነበረው። የፀሐይ ግርዶሾችን ማስላት፣ የፕላኔቶች እንቅስቃሴ እና የምሽት ሰማይ እንዴት እንደሚሠራ ንድፈ ሐሳቦች የሰማይ ክስተቶች እና አሰላለፍ በሰው ልጆች ጉዳዮች ላይ ቀጥተኛ ተጽእኖ እንዳላቸው የሚገምቱ የጥንት ኮከብ ቆጣሪዎች ሥራ ነበር።

የዘመናችን ኮከብ ቆጣሪዎች ተመሳሳይ ነገር ለማድረግ በሐሰተኛ ሳይንስ ላይ በመመርኮዝ ስለ ሰው ሕይወት ትንበያ ለመስጠት ይሞክራሉ ነገር ግን ኮከብ ቆጠራ ሳይንስ አይደለም።

የናሳ ጄምስ ዌብ የጠፈር ቴሌስኮፕ ሞዴል (የምስል ክሬዲት፡ NASA)

ስንት የስነ ፈለክ መስኮች አሉ?

ባለፈው ምዕተ ዓመት ወይም ከዚያ ቀድሞ የስነ ፈለክ ጥናት በሁለት ምድቦች ተከፍሏል። የእይታ ሥነ ፈለክ ጥናት (ስለ ምሽት ሰማይ መረጃ ለመሰብሰብ ቴሌስኮፖችን እና ካሜራዎችን የሚጠቀም የጥናት ምድብ) እና የንድፈ ፈለክ ጥናት (ይህን ውሂብ በመጠቀም ነገሮችን እና ክስተቶችን እንዴት እንደሚሠሩ የሚተንተን፣ የሚቅረጽ እና የሚገመት የጥናት ምድብ ) ናቸው።

እርስ በርሳቸው ይደጋገፋሉ፣ ነገር ግን በእነዚህ ሁለት ሰፊ ምድቦች ውስጥ ዘመናዊ የሥነ ፈለክ ጥናት ከሥነ ከዋክብት እስከ ኤክሶፕላኔቶሎጂ ድረስ ብዙ ንዑስ ስብስቦችን ያጠቃልላል ይህ ደግሞ የሥነ ፈለክ ተመራማሪዎች የሚያደርጉትን ብዙ ነገር ለማብራራት ይረዳሉ። ሁሉም ማለት ምን ማለት እንደሆነ እንደሚከተለው እንመለከታለን።

• አስትሮሜትሪ፡- ይህ ጥንታዊ የስነ ፈለክ ክፍል የፀሐይን፣ የጨረቃንና የፕላኔቶችን እንቅስቃሴ ትክክለኛ ስሌት ይመለከታል። የፀሐይ እና የጨረቃ ግርዶሾች ትንበያዎችን እና የሜትሮ ሻወር ትንበያዎችን ያጠቃልላል። በተጨማሪም ከፀሐይ ስርዓት ውጭ የፕላኔቶችን ግኝት እና ባህሪን የሚመለከት በአንፃራዊነት አዲስ እና በጣም አስደሳች የሆነውን ኤክስፖፕላኔቶሎጂን ያጠቃልላል።

• የፕላኔቶች ስነ ፈለክ ጥናት፡- የፀሐይ ስርዓት እንዴት ሊሆን ቻለ? ይህ በፕላኔቶች፣ ጨረቃዎች እና ሌሎች ነገሮች አፈጣጠር፣ ዝግመተ ለውጥ እና ሞት ላይ የሚያተኩረው የፕላኔቶች አስትሮኖሚ ማዕከላዊ ጥያቄ ነው። በስርዓተ-ፀሀይ ውስጥ የፕላኔቶች ጂኦሎጂን ያካትታል።

• አስትሮፊዚክስ፡- አስትሮፊዚስቶች የፊዚክስ ህጎችን እና ንድፈ ሐሳቦችን በሥነ ፈለክ ምልከታዎች ላይ ተግባራዊ ያደርጋሉ። አጽናፈ ሰማይ እንዴት እንደተፈጠረ፣ ምን እንዳለው እና እንዴት እንደሚለወጥ ያጠናሉ::

• አስትሮኬሚስትሪ፡- አስትሮኬሚስቶች በሕዋ ውስጥ የአተሞች፣ ሞለኪውሎች እና አየኖች ስብጥር እና ምላሽ ምን እንደሚመስል ይመረምራሉ።

• አስትሮባዮሎጂ፡- ይህ አዲስ ብቅ ያለ ነው እና በአሁኑ ጊዜ, በአብዛኛው የንድፈ-ሀሳባዊ የስነ ፈለክ መስክ ከመሬት በላይ ያለውን ህይወት የሚያጠና የስነ ፈለክ ጥናት አካል ነው።

• የከዋክብት ስነ ፈለክ ጥናት፡- ይህ ዘርፍ ፀሀይ እና የከዋክብትን የህይወት ኡደት እና አወቃቀሮች ጥናት እና የከዋክብትን እና የከዋክብትን ስብስብ ምደባን ይመለከታል።

• የፀሐይ ሥነ ፈለክ ጥናት፡- የጋላክቲክ የሥነ ፈለክ ተመራማሪዎች የእኛን ጋላክሲ፣ ፍኖተ ሐሊብ ያጠናሉ። የኤክስትራጋላቲክ ሥነ ፈለክ ተመራማሪዎች ግን እነዚህ የከዋክብት ቡድኖች እንዴት እንደሚፈጠሩ፣ እንደሚለወጡ እና እንደሚሞቱ ለማወቅ ከጋላክሲያችን ውጪ ይመለከቱታል።

• ኮስሞሎጂ፡- ኮስሞሎጂ የአጽናፈ ሰማይን አመጣጥ እና ተፈጥሮ ሳይንስን ያመለክታል። በኮስሞሎጂ ውስጥ ዋናው ፅንሰ-ሀሳብ ቢግ ባንግ ቲዎሪ ሲሆን ፣ እሱም አጽናፈ ሰማይ እንዴት እንደጀመረ በሰፊው ተቀባይነት ያለው ማብራሪያ ነው። ኮስሞሎጂ እንዲሁም የሕብረ-ቁምፊ ቲዎሪ፣ ጥቁር ቁስ እና ጥቁር ኢነርጂ እና የበርካታ ዩኒቨርስ እሳቤን ጨምሮ ሙሉ በሙሉ የንድፈ ሃሳቦች ጉዳዮችን ያጠቃልላል።

ኦፕቲካል፣ ኢንፍራሬድ እና ራዲዮ ስነ ፈለክ ጥናቶች ምንድናቸው?

የናሳ ስፒትዘር ቴሌስኮፕ ኢንፍራሬድ ሰማይን ለማየት በአጽናፈ ሰማይ ውስጥ ያለውን ብናኝ ይመለከታል። (የምስል ክሬዲት፡ Spitzer Science Center)

ሁሉም የስነ ፈለክ ጥናት ራዲዮ፣ ማይክሮዌቭ፣ ኢንፍራሬድ፣ የሚታይ፣ አልትራቫዮሌት፣ ኤክስሬይ እና ጋማ ጨረሮችን ያካተተ የኤሌክትሮማግኔቲክ ስፔክትረም የተለያየ የሞገድ ርዝመት ጥናት ነው። የሰማይ አካላትን ሙሉ ምስል ለማግኘት የስነ ፈለክ ተመራማሪዎች የተለያዩ የብርሃን የሞገድ ርዝመቶችን ማጥናት አለባቸው።

ኦፕቲካል ስነ ፈለክ ጥናት ቴሌስኮፖችን በመጠቀም እና በሚታየው ብርሃን ሞገድ ርዝመት የሰማይ አካላትን ማጥናት ነው። በምድር ላይ ያሉት ሁሉም ትላልቅ ቴሌስኮፖች ኦፕቲካል ናቸው። የኢንፍራሬድ ብርሃን ከምድር ከባቢ አየር ውጭ፣ በህዋ ላይ በተመሰረቱ እንደ ስፒትዘር የጠፈር ቴሌስኮፕ እና የሄርሼል የጠፈር ቴሌስኮፕ ባሉ ተመልካቾች ሊገኙ ይችላል። የራዲዮ ስነ ፈለክ ጥናት በሬዲዮ ሞገድ የሰማይ ጥናት ሲሆን የሬዲዮ ቴሌስኮፖች የሬዲዮ ሞገዶችን ከጠፈር ፈልገው ያጎላሉ።